Bệnh Dịch Tả Gà (NEWCASTLE DISEASE – ND)

1. Bệnh Dịch Tả Gà (Newcastle Disease) là gì?

Bệnh Dịch Tả Gà, hay còn gọi là Newcastle Disease (ND), là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus thuộc họ Paramyxoviridae, chi Avulavirus serotype 1 (NDV – Newcastle Disease Virus) gây ra.
Bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến gia cầm như gà, chim cút, bồ câu, gà tây, và một số loài chim hoang dã. ND là một trong những bệnh nguy hiểm nhất đối với ngành chăn nuôi gia cầm trên toàn thế giới, do khả năng lây lan nhanh và tỷ lệ chết cao (có thể lên tới 100% trong các chủng độc lực mạnh – velogenic NDV).
ND không chỉ gây tổn thất về kinh tế mà còn là bệnh phải khai báo bắt buộc (notifiable disease) theo quy định của Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH).

2. Nguyên nhân gây bệnh ND là gì?

Tác nhân gây bệnh là virus Newcastle Disease (NDV), thuộc nhóm Paramyxovirus type 1 (APMV-1).
NDV có nhiều chủng khác nhau được phân loại dựa vào độc lực gồm:

• Velogenic: Rất độc, gây chết hàng loạt.
• Mesogenic: Độc lực trung bình, gây bệnh hô hấp và giảm năng suất trứng.
• Lentogenic: Độc lực yếu, thường dùng làm chủng vaccine sống.

Virus ND có khả năng sống trong phân, nước, chất độn chuồng và có thể tồn tại hàng tuần trong môi trường mát và ẩm. Tuy nhiên, nó dễ bị tiêu diệt bởi tia cực tím, nhiệt độ cao và chất sát trùng thông thường như formol, iod, phenol hoặc natri hypochlorite.

3. Bệnh ND lây truyền như thế nào?

ND lây lan qua nhiều con đường, chủ yếu gồm:

• Đường hô hấp: Gia cầm hít phải virus từ không khí chứa bụi, giọt nước bắn, hoặc dịch tiết mũi – miệng của con bệnh.
• Đường tiêu hóa: Ăn phải thức ăn hoặc nước uống nhiễm virus.
• Qua người hoặc vật trung gian: Virus có thể bám trên quần áo, giày dép, dụng cụ, xe vận chuyển, hoặc động vật gặm nhấm, côn trùng.
• Qua trứng: Mặc dù hiếm gặp, virus có thể truyền từ gà mẹ sang trứng nếu nhiễm nặng.

Tính lây lan cực nhanh của ND khiến chỉ trong vài ngày, cả đàn gà có thể nhiễm bệnh hàng loạt.

4. Triệu chứng của bệnh Dịch Tả Gà là gì?

Triệu chứng ND phụ thuộc vào độc lực của chủng virus và tình trạng miễn dịch của đàn gà. Một số biểu hiện lâm sàng phổ biến gồm:

• Thể hô hấp: Ho, khò khè, thở khó, chảy nước mũi, sưng đầu hoặc mí mắt.
• Thể thần kinh: Vẹo cổ, liệt chân, run cánh, đi vòng tròn, co giật.
• Thể tiêu hóa: Tiêu chảy xanh, phân loãng, xuất huyết ruột, giảm ăn uống.
• Thể sinh sản: Giảm sản lượng trứng đột ngột, vỏ trứng mỏng hoặc biến dạng.
• Tỷ lệ chết: Có thể từ 10–100%, tùy mức độ độc lực.

Ở thể tối cấp (velogenic viscerotropic NDV), gà chết nhanh, nhiều con chết trước khi kịp xuất hiện triệu chứng rõ rệt.

5. Làm sao để chẩn đoán bệnh ND chính xác?

Việc chẩn đoán ND gồm hai bước:

1. Chẩn đoán lâm sàng: Dựa vào triệu chứng, tốc độ lây lan và hình ảnh bệnh tích như xuất huyết dạ dày tuyến, ruột, khí quản.
2. Chẩn đoán phòng thí nghiệm:
   • Xét nghiệm phân lập virus trên trứng gà phôi.
   • Xét nghiệm huyết thanh học (HI test, ELISA) để phát hiện kháng thể.
   • Phản ứng RT-PCR hoặc qPCR nhằm xác định gen đặc hiệu của NDV và phân loại chủng virus.

Kết hợp kết quả thực địa và phòng thí nghiệm là phương pháp chính xác nhất để xác định ND.

6. Có thuốc điều trị bệnh ND không?

Hiện không có thuốc điều trị đặc hiệu cho ND, vì đây là bệnh do virus gây ra.
Biện pháp chủ yếu là phòng bệnh và hỗ trợ:

• Cách ly ngay đàn bệnh, tiêu hủy gà chết đúng quy định.
• Sát trùng chuồng trại, dụng cụ, phương tiện vận chuyển.
• Bổ sung vitamin A, C, E, khoáng chất, chất điện giải để tăng sức đề kháng.
• Không dùng kháng sinh để trị ND, nhưng có thể dùng kháng sinh phổ rộng để phòng bội nhiễm vi khuẩn thứ phát.

Phòng bệnh bằng vaccine vẫn là biện pháp hiệu quả nhất.

7. Phòng bệnh ND bằng vaccine như thế nào?

Vaccine ND được chia làm hai nhóm:

• Vaccine sống giảm độc lực (Lentogenic hoặc Mesogenic): ví dụ như Lasota, Hitchner B1. Thường dùng cho gà con, tạo miễn dịch sớm.
• Vaccine chết (Inactivated): thường dùng cho gà đẻ hoặc gà giống, giúp duy trì miễn dịch lâu dài.

Lịch tiêm phòng phổ biến:

• Gà con 5–7 ngày tuổi: Vaccine sống nhỏ mắt/mũi hoặc cho uống.
• Nhắc lại sau 3–4 tuần.
• Gà đẻ: Tiêm vaccine chết trước khi vào giai đoạn sản xuất trứng.

Lưu ý: Việc tiêm phòng cần tuân thủ hướng dẫn của nhà sản xuất và cán bộ thú y, tránh tiêm khi gà đang bệnh hoặc stress.

8. Bệnh ND có lây sang người không?

NDV rất hiếm khi gây bệnh ở người. Tuy nhiên, những người thường xuyên tiếp xúc với gia cầm nhiễm bệnh có thể bị viêm kết mạc nhẹ hoặc sốt nhẹ tạm thời.
Virus không truyền từ người sang người và không gây nguy hiểm nghiêm trọng cho sức khỏe cộng đồng.
Việc mang găng tay, khẩu trang, kính bảo hộ và rửa tay kỹ sau khi tiếp xúc là biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

9. Bệnh ND ảnh hưởng như thế nào đến ngành chăn nuôi?

ND là một trong những bệnh gây thiệt hại kinh tế nặng nề nhất cho ngành gia cầm toàn cầu:

• Tỷ lệ chết cao dẫn đến mất đàn.
• Giảm sản lượng trứng và trọng lượng thịt.
• Ảnh hưởng đến xuất khẩu, thương mại và an toàn sinh học.
• Chi phí tiêm phòng, tiêu hủy và khử trùng rất lớn.
  Một đợt bùng phát ND có thể xóa sổ toàn bộ lợi nhuận của trại gà trong nhiều tháng.

10. Biện pháp kiểm soát và xóa dịch ND hiệu quả nhất là gì?

Các biện pháp tổng hợp bao gồm:

1. Tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch.
2. Áp dụng nghiêm ngặt an toàn sinh học (Biosecurity): kiểm soát ra vào, vệ sinh chuồng trại, khử trùng định kỳ.
3. Giám sát dịch tễ học: phát hiện sớm, báo cáo nhanh, khoanh vùng dịch.
4. Tiêu hủy đàn bệnh và xử lý xác đúng quy trình thú y.
5. Quản lý đàn giống và trứng ấp từ nguồn an toàn.
6. Tuyên truyền, tập huấn người chăn nuôi về phòng bệnh chủ động.

Nhờ phối hợp giữa vaccine, giám sát dịch và kiểm soát vận chuyển, nhiều quốc gia đã giảm mạnh tỷ lệ bùng phát ND trong hai thập kỷ gần đây.